Tại Sao Cộng Sản Bị Ghét

Nguyễn Ái Quốc tại Đại hội của Đảng Xã hội Pháp năm 1920, đánh đấu những bước đầu tiên trong hành trình tiếp thu chủ nghĩa cộng sản của ông. Ảnh: Chưa rõ nguồn.

Bạn đang xem: Tại sao cộng sản bị ghét

Như nhận xét của Giáo sư William C. Johnstone trong bài viết “The Appeal of Communism” cuối thập niên 1960, các quốc gia châu Á không hứng thú với phe phái trong Chiến tranh Lạnh, và họ cũng không chia sẻ nỗi lo sợ chung với những chính phủ phương Tây về hiệu ứng domino của chủ nghĩa cộng sản. Hiển nhiên, sau một thời gian vận dụng và tìm hiểu, các phiên bản của chủ nghĩa cộng sản ở một số quốc gia bị phản đối và đào thải như tại Cambodia hay Indonesia. Mặt khác, tại nhiều quốc gia như Việt Nam, Trung Quốc, Lào… chủ nghĩa cộng sản xác định được chỗ đứng khá vững chắc.

Nhìn chung, nhờ vào hoàn cảnh lịch sử và nhu cầu chính trị của các cộng đồng ở châu Á, chủ nghĩa cộng sản từ lúc mới sinh sôi nảy nở cho đến lúc lụi tàn chưa bao giờ bị xem là một thứ chủ nghĩa nguy hiểm về mặt bản chất, hay gây ác cảm đối với một bộ phận lớn người dân châu Á.

2. Chủ nghĩa cộng sản là câu trả lời “toàn năng” cho các vấn đề của Đông Á

Hầu hết các tư tưởng tư bản cấp tiến phương Tây, vốn là sự pha trộn và kết hợp của nhiều học thuyết của nhiều tư tưởng lại với nhau, thường đề cao vai trò của thị trường và tự do cá nhân. Trong khi đó, một châu Á đông đúc và chật chội vốn đang chật vật lập quốc rõ ràng không quan tâm đến tự do cá nhân và sự phát triển của các thế lực kinh tế tư nhân, mà là nhu cầu an ninh, nhu cầu được bảo đảm các vấn đề thiết yếu của cuộc sống, nhu cầu có việc làm và nhu cầu được sống yên bình. Họ cần những lời hứa về một xã hội đại đồng, không còn bất bình đẳng, không còn người bóc lột người, nơi ai cũng có việc làm, được đối xử tôn trọng và được phát triển một cách toàn diện… những thứ mà người cộng sản luôn hứa hẹn họ có thể làm được ngay từ thời điểm Quốc tế Thứ nhất được thành lập.

Không chỉ vậy, việc phổ biến hình ảnh của một nhà nước toàn năng chu cấp cho mọi vấn đề từ y tế đến giáo dục đến những nhu cầu cơ bản cá nhân như ăn, ở, mặc… rõ ràng là những lời hứa không chỉ cuốn hút đối với người châu Á.

Thượng Hải (Trung Quốc) những năm 1930. Ảnh: Wikimedia Commons.

Mặt khác, sự phức tạp và quan điểm cóphần không rõ ràngcủa Karl Marx ít khi được bàn luận hay phổ biến với công chúng châu Á, nhất là các vấn đề liên quan đến xây dựng nhà nước, giải quyết mâu thuẫn giai cấp và vai trò của dân chủ, thể chế chính trị của một nhà nước mới. Suy cho cùng, mục tiêu cuối cùng của xã hội loài người, theo Marx, là sự tiêu vong của nhà nước, chứ không phải là hoàn thiện của nó.

Cái chủ nghĩa cộng sản cực kỳ phức tạp và còn nhiều tranh cãi đó của Marx, khi được phổ biến và tuyên truyền ở châu Á, lại biến thành một chuỗi các câu trả lời cực kỳ đơn giản cho các vấn đề bao gồm cả độc lập dân tộc, nạn đói, việc làm, hiện đại hóa, công nghiệp hóa… Thực tế cho thấy, phong cách kiểm soát kinh tế tập trung của các nhà nước cộng sản châu Á mang lại những kết quả ngắn hạn nhanh chóng và mỹ mãn hơn so với việc để cho một thị trường mới nổi yếu kém cả về tài chính lẫn năng lực tự lực cánh sinh. Điều này đã và vẫn đang tiếp tục củng cố niềm tin của nhiều cộng đồng châu Á về tính ưu việt của nhà nước xây dựng theo chủ nghĩa cộng sản, và đặc biệt càng cuốn hút tại thời điểm các phong trào độc lập dân tộc đang diễn ra.

3. Vai trò và ưu thế của giới trí thức tại châu Á

Người ta thường hay lầm tưởng rằng chủ nghĩa cộng sản có sức nặng và sức ảnh hưởng lớn nhất đối với nông dân, công nhân và người dân lao động nói chung. Thật sự không phải vậy. Trong mộtnghiên cứucủa Giáo sư Ray C. Hillam, từng giảng dạy ở Đại học Brigham Young và là một chuyên gia về châu Á, ông nhận định rằng thành phần xã hội chịu ảnh hưởng lớn nhất của chủ nghĩa Marx ở châu Á, mà đặc biệt tại khu vực đồng văn Đông Á, là giới trí thức, chứ không phải người dân lao động.

Giới trí thức, các nhà nho và sinh viên – học sinh… có truyền thống được cho là đức cao vọng trọng trong xã hội truyền thống của phương Đông. Khi mà một bộ phận của tầng lớp này tìm thấy sự cuốn hút và khả năng vận dụng thực tế của chủ nghĩa cộng sản vào xã hội họ đang sống, họ trở thành một nhân tố trung gian để truyền tải, địa phương hóa và cá nhân hóa học thuyết Marxist và biến nó trở thành một thứ gì đó những cộng đồng địa phương có thể tin tưởng. Dựa vào vị trí xã hội sẵn có và sự cuốn hút cá nhân của mình, giới trí thức nhanh chóng thể chế hóa và lãng mạn hóa chủ nghĩa cộng sản theo cách riêng của họ.

Nhưng câu hỏi lớn hơn là, vì sao giới trí thức châu Á lại dễ bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa cộng sản hơn là các giai cấp khác?

Điểm sáng suốt hơn của các quốc gia cộng sản ở châu Á, so với châu Âu, là họ cải cách kinh tế trước khi bắt đầu xem xét đến việc cải cách chính trị. Theo nhiều phân tích, trong trường hợp Liên Xô, khi mà nền kinh tế vẫn còn phát triển yếu kém quá nhiều nếu so sánh với một xã hội dư thừa của cải và công nghệ phẩm của phương Tây, việc mở rộng cải cách chính trị rộng rãi đẩy chính quyền Liên Xô vào thế bị chỉ trích và phòng vệ nhiều hơn trước, trong khi công dân ngày càng tức giận và bất mãn với chính quyền nhiều hơn. Ngược lại, bằng việc cải cách dần dần nền kinh tế và tạo đà phát triển về việc làm, lương thưởng theo phong cách tư bản, khi môi trường chính trị được nới lỏng, các chính quyền cộng sản châu Á ở một vị trí an toàn hơn trong cuộc ngã giá quyền lực với người dân.

Song điều này cũng đồng nghĩa với việc đa số người dân châu Á đang mang tiếng là sống dưới cộng sản chủ nghĩa, nhưng thật ra không phải cộng sản chủ nghĩa. Nhưbình luậncủa cây bút Cary Huang của tờ South China Morning Post, kinh tế thị trường của Trung Quốc ngày nay bị độc quyền nhà nước và các tay đầu sỏ thương mại chi phối, tham nhũng đã trở thành hệ thống và lẽ sống, bất bình đẳng xã hội cao chưa từng có với số lượng tỷ phú USD còn đông hơn cả số lượng tỷ phú tại Hoa Kỳ, kiểu bóc lột Dickensian hiện diện ở khắp mọi nơi (tên gọi của hành vi bóc lột trẻ em, dựa trên xu hướng mà các tác phẩm của Dickens thường mô tả trẻ em bị bóc lột). Những hiện tượng này chính xác là những điều mà Tuyên ngôn Cộng sản 1848 lên án và kịch liệt đòi xóa bỏ. Mỉa may thay, nhu cầu tồn tại và nắm quyền của tổ chức chính trị mang tên đảng cộng sản có ý nghĩa hơn nhiều so với nhu cầu thực thi chủ nghĩa cộng sản. Còn người dân của những quốc gia này cũng không thấy phiền lắm về việc này.

5. Nho giáo

Nhắc đến Đông Á, chắc chắn nhiều người sẽ nghĩ đến Nho giáo, và câu hỏi luôn được đặt ra rằng liệu có phải chính Nho giáo đã tạo nền tảng cho sự tiếp nhận một cách dễ dàng và bền lâu của người dân Đông Á nói chung đối với chủ nghĩa cộng sản? Không ít học giả đồng tình với nhận định này.

Chưa kể đến một số lượng rất lớn học giả Trung Quốc nghiên cứu theo định hướng về mối liên hệ đồng biến giữa Khổng giáo và chủ nghĩa cộng sản, nhiều học giả phương Tây,nhưGiáo sư Josef Gregory Mahoney, cũng không ngần ngại chỉ ra rằng có rất nhiều điểm tương đồng khiến cho các cộng đồng Đông Á dễ thẩm thấu và có thiện cảm với chủ nghĩa cộng sản.

Học sinh và người thân khấn Khổng Tử tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội) trước kỳ thi vào lớp 10 năm 2017. Ảnh: VietnamPlus.

Điểm quan trọng nhất mà họ ghi nhận, là về mục tiêu và kết quả cuối cùng của một xã hội lý tưởng theo quan điểm của cả hai nhà tư tưởng. Trong hai học thuyết chính yếu của Nho giáo là Đại đạo (The Grand Course) và Đại đồng (The Great Unity), Khổng Tử cho rằng chúng cóý nghĩa:

“Sự thực hiện của đạo lớn là, thiên hạ là của chung, tuyển chọn người hiền và cử người tài năng, nói điều tín và tu sửa hòa mục. Cho nên người ta không chỉ tôn kính cha mẹ mình, không chỉ thương yêu con cái mình, mà còn khiến cho người già được sống trọn đời, người trai tráng được sử dụng, trẻ thơ được lớn lên, người không vợ, người không chồng, trẻ mồ côi, người không con người tàn tật, tất cả đều được chăm sóc.”

Mặt khác, dù rất ít nói về con người và xã hội lý tưởng của cộng sản chủ nghĩa, Marx cũng từng trình bày ý tưởng của mình trongBản thảo kinh tế-triết học năm 1844rằng:

“Chủ nghĩa cộng sản có tính cách là sự xoá bỏ một cách tích cực chế độ tư hữu – sự tự tha hoá ấy của con người – và từ đó bảo vệ và hình thành được bản chất con người bởi con người và thật sự vì con người. vì vậy, là việc con người hoàn toàn quay trở lại chính mình với tính cách là con người xã hội, nghĩa là có tính chất người – sự quay trở lại này diễn ra một cách có ý thức và có giữ lại tất cả sự phong phú của sự phát triển trước đó.

Xem thêm: Tại Sao Máy Ảnh Bị Lỗi Camera Không Bật Được Trên Điện Thoại Android

Chủ nghĩa cộng sản như vậy, vừa là chủ nghĩa tự nhiên hoàn bị, vừa là chủ nghĩa nhân đạo, vừa là chủ nghĩa tự nhiên. Tự thân nó giải quyết triệt để mâu thuẫn giữa con người và tự nhiên, giữa con người và con người, giải quyết triệt để cuộc tranh chấp giữa tồn tại và bản chất, giữa sự đối tượng hoá và sự tự khẳng định, giữa tự do và tất yếu, giữa cá thể và loài. Nó là sự giải quyết câu đố của lịch sử và nó biết rằng nó là sự giải quyết ấy.”

Mục tiêu của một xã hội hoàn thiện, theo cả hai người này, là việc con người được giải phóng khỏi các tham vọng, tư sản và các giá trị vật chất, được sống đúng với bản chất danh nghĩa con người (theo thuyết chính danh), hay đúng với tự nhiên hoàn bị (theo thuyết cộng sản của Marx). Trên cơ sở đó,“mọi cái đều là của chung, mọi người đều có quyền lợi, đều được chăm sóc”. Khi tư duy và kỳ vọng về mục tiêu xã hội tương đồng, các nhà nghiên cứu cho thấy không quá khó để người Đông Á chấp nhận và ưa thích diễn ngôn của chủ nghĩa cộng sản.